Z przedstawionym problemem osoby udzielające korepetycji borykają się od zawsze. Często już na etapie rozpoczynania współpracy z uczniem pojawia się pytanie czy konieczne jest podpisywanie umowy, a jeżeli tak to jak ją nazwać i jakie powinna zawierać elementy, a jakie zapisy są zupełnie niedozwolone. W naszym dzisiejszym artykule postaramy się rozwiać wszelkie wątpliwości związane z tym zagadnieniem.
Rodzaj umowy zawieranej z uczniem
Przed przystąpieniem do analizy konkretnych przepisów musimy odpowiedzieć sobie na pytanie z jakim rodzajem umowy mamy do czynienia w przypadku korepetycji. Z oczywistych względów już na wstępie możemy odrzucić umowę o pracę. W związku z tym pozostaje skierować się w stronę umów cywilnoprawnych tj. umowy o dzieło lub umowy zlecenia. Który z nich jest właściwa w przypadku udzielania korepetycji?
Aby odpowiedzieć na tak postawione pytanie należy sięgnąć do treści Kodeksu cywilnego. Po pierwsze zgodnie z art. 627 KC przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. W konsekwencji umowa o dzieło to umowa określonego rezultatu i efektu. Inaczej mówiąc końcowym wynikiem zawarcia tego rodzaju umowy jest dzieło, które musi być postrzegalne i co istotne obiektywne do osiągnięcia. Podkreśla to treść art. 643 KC, gdzie czytamy, że zamawiający obowiązany jest odebrać dzieło, które przyjmujący zamówienie wydaje mu zgodnie ze swym zobowiązaniem.
Czy zatem w świetle powyższego możemy do korepetycji stosować umowę o dzieło? Wydaje się, że nie jest to odpowiednia forma w tym przypadku. Trudno bowiem mówić tu o konkretnym dziele, które zostanie wykonane. Nie występuje to żadne nowe dobro, które zamawiający mógłby odebrać.
WAŻNE
W przypadku korepetycji nie powstaje żadne samoistne i odróżniające się dobro dające się utrwalić w związku z czym umowa o dzieło nie jest w tym przypadku słusznym wyborem.
Korepetytorzy zdecydowanie powinni opierać się na umowie zlecenia. Jak wskazuje art. 734 § 1 KC przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Naturalnie korepetycje nie stanowią czynności prawnej jednak w tym aspekcie trzeba odnieść się do art. 750 KC, gdzie podano, że do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Umowa zlecenie (czy też umowa o świadczenie usług) jest określana jako umowa starannego działania. W przypadku tej umowy przyjmujący zlecenie jest zobowiązany do zachowania należytej staranności w zakresie wykonywanych usług.
WAŻNE
W przypadku udzielania korepetycji należy opierać się na umowie zlecenia, a właściwie na umowie o świadczenie usług na warunkach umowy zlecenia.
Czy trzeba spisywać umowę pisemną?
Skoro już ustaliliśmy z jakim rodzajem umowy mamy do czynienia pojawia się pytanie czy konieczne jest zawieranie umowy zlecenia na piśmie, a jeżeli takiego dokumentu nie ma to czy oznacza to nieważność wykonywanych usług?
Przepisy Kodeksu cywilnego regulują powyższą kwestię i odnoszą się do potencjalnych sankcji za niezachowanie przepisanej formy. Otóż w myśl art. 73 § 1 KC jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności. Przy czym istotne jest to, że w zakresie umowy zlecenia przepisy nie przewidują obowiązkowej formy pisemnej. Oznacza to, że nawet jeżeli korepetytor nie zawrze z uczniem umowy pisemnej to nadal istnieje ważny stosunek prawny. Jest to o tyle ważne, że korepetytor może domagać się wypłaty wynagrodzenia za świadczone usługi, ponieważ istnieje ważna umowa choć bez zachowania formy pisemnej.
WAŻNE
Korepetytor nie ma obowiązku zawierania umowy o świadczenie usług w formie pisemnej. Nawet pomimo braku takiego dokumentu umowa jest wciąż ważna ponieważ przepisy stanowiące o umowie zleceniu nie przewidują formy pisemnej pod rygorem nieważności
Oczywiście nie jest żadną tajemnicą, że mimo wszystko warto taką umowę mieć. Szczególnie w przypadku potencjalnych sporów z uczniem czy jego rodzicami umowa sporządzona w formie pisemnej stanowi silny dowód oraz mocny argument. Dlatego też warto postarać się już na początku zawierania współpracy o taki dokument. Zgodnie z art. 78 § 1 KC do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.
Elementy umowy zawieranej z uczniem
Kolejną kwestią wymagającą analizy jest ustalenie co taka umowa powinna zawierać w swojej treści. W przepisach dotyczących umowy zlecenia nie odnajdziemy odpowiedzi na tak postawione pytanie. Wynika to z istniejącej w prawie cywilnym zasady swobody umów. Jak podaje art. 3531 KC strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W konsekwencji umowa powinna określać elementy podstawowe i jednocześnie właściwe dla stosunku zlecenia. Z pewnością można wymienić tutaj:
- określenie stron umowy,
- czas trwania umowy,
- wysokość przysługującego wynagrodzenia,
- sposób regulowania należności,
- obowiązki stron umowy,
- zakres świadczonych usług.
Są to klasyczne składowe elementy właściwe dla każdej typowej umowy zlecenia czy też umowy o świadczenie usług.
Warto przyjrzeć się tym zapisom i postanowieniom w treści umowy, które są niedozwolone. W pierwszej kolejności wskażmy, że Kodeks cywilny zawiera bardzo obszerny katalog niedozwolonych postanowień umownych (art. 3853 KC). Jednakże w naszym przypadku przepis ten nie znajdzie w ogóle zastosowania ponieważ dotyczy on relacji przedsiębiorcy z konsumentem. W naszym przypadku należy kierować się wyłącznie wspomnianą już zasadą swobody umów. Na jej podstawie możemy stwierdzić, że niedozwolone są takie zapisy, które są sprzeczne z właściwością umowy zlecenia, z treścią ustawy lub z zasadami współżycia społecznego.
Przenosząc powyższe na grunt praktyczny można przykładowo wskazać, że niedozwolony jest zapis w umowie, który wyłącza odpowiedzialność cywilną korepetytora. Trzeba bowiem pamiętać, że zgodnie z art. 355 § 1 KC dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność). Natomiast w myśl art. 472 KC jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności. W rezultacie wszelkie zapisy w treści umowy wyłączające odpowiedzialność cywilną korepetytora są sprzeczne z treścią ustawy, a więc są to zapisy niedozwolone.
Podobne wnioski można wyprowadzić jeżeli chodzi o wypowiedzenie umowy zlecenia. Zgodnie z art. 746 KC dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia; w razie odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę. Przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę. Nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów.
W kontekście powyższego przepisu wszelkie próby umieszczenia w treści umowy zapisów stanowiących o braku możliwości wypowiedzenia umowy przez korepetytora z jakichkolwiek powodów są także sprzeczne z przepisami Kodeksu cywilnego.
WAŻNE
Przykładowe niedozwolone zapisy w treści umowy pomiędzy uczniem a korepetytorem to: „Korepetytor zrzeka się wszelkiej odpowiedzialności cywilnej za wykonane usługi” oraz „Korepetytor nie może wypowiedzieć umowy z żadnych powodów.”
Nazwa umowy
Dotychczas posługiwaliśmy się pojęciami „umowa zlecenie” czy też „umowa o świadczenie usług”. Czy istotne jest zatem którą nazwą posłużymy się w nagłówku umowy? Co jeżeli korepetytor posiada dokument, który jednak nazwany jest regulaminem, zasadami współpracy czy też wytycznymi?
Okazuje się, że w świetle dostępnego orzecznictwa sam tytuł dokumentu nie ma większego znaczenia. Decydujący jest bowiem cel oraz sama treść umowy. W wyroku SN z 27.05.2010r., nr II PK 354/2009, czytamy, że: „ O rodzaju zawartej umowy decyduje więc nie tylko i nie tyle jej nazwa, ile cel i zgodny zamiar stron.” Natomiast w wyroku SN z 10.10.2003r., nr I PK 466/2002 orzeczono, iż: „ O charakterze łączącego strony stosunku prawnego decyduje więc w pierwszej kolejności treść umowy, a następnie sposób jej wykonywania. Jeżeli sposób wykonywania umowy zgodny jest z jej treścią (zarówno w sferze faktów, jak i wykładni oświadczeń woli) to jest ona decydująca.”
Mówiąc inaczej jeżeli z treści postanowień oraz zapisów zawartych w umowie wynika, iż jest to umowa zlecenia to tak właśnie będzie ona rozumiana na gruncie prawa niezależnie od tego w jaki sposób strony określą jej nagłówek. Trzeba jednakże pamiętać, że istotą umowy są zgodne oświadczenia woli obu stron. Przykładowo regulamin określa kwestie organizacyjne oraz techniczne świadczonych usług ale nie zawiera oświadczeń woli w związku z czym nie jest on wiążącą umową. Z drugiej jednak strony jeżeli na dokumencie opisanym jako „Regulamin” znajdują się oświadczenia woli stron (np. „strony zgadzają się na prowadzenie korepetycji wobec...w okresie...za wynagrodzeniem wynoszącym…”) to na gruncie prawa cywilnego jest to umowa zlecenia.
WAŻNE
W kontekście prawa cywilnego nie jest kluczowe to w jaki sposób strony nazwą dokument. Elementem decydującym jest bowiem to jaki jest cel oraz zamiar stron. Jeżeli treść zapisów wskazuje na umowę zlecenie (umowę o świadczenie usług) to właśnie w taki sposób ten dokument będzie interpretowany na gruncie prawa.
Przechodząc do podsumowania wskazać należy, że kwestia zawierania umowy z uczniem w zakresie udzielania korepetycji jest zagadnieniem rozbudowanym w perspektywie przepisów prawa. W typowym przypadku korepetycje powinny opierać się na przepisach dotyczących umowy zlecenia. Choć w tym przypadku forma pisemna nie jest wymagana to jednak dla celów dowodowym zdecydowanie warto postarać się o zawarcie takiej umowy.
