Prawdopodobnie różne formy oszukiwania na egzaminach są tak samo stare jak są stare same egzaminy. W chwili obecnej, głównie z uwagi na rozwój technologii, pojawiają się coraz bardziej wyszukane formy ściągania na wszelkich sprawdzianach wiedzy. Nie będę zajmował się ściąganiem na klasówkach, czy kolokwiach, bo te w praktyce kończą się 1 lub 2 i koniecznością poprawy danego sprawdzianu. Przeważnie nie ma żadnych dalszych konsekwencji dla zdającego. Inaczej jest w przypadku egzaminów o większej doniosłości, tj. egzaminów na zakończenie danego etapu edukacji – matury, gimnazjalnych, szóstoklasistów, czy też egzaminów na studiach.
Podstawową konsekwencją dla osoby zdającej jest oczywiście brak zaliczenia egzaminu. Ustawodawca przewidział jednak pewną powtórną szansę dla szóstoklasistów i gimnazjalistów, gdyż w przypadku stwierdzenia oszustw na egzaminie zdający będzie mógł go powtórzyć na kolejnym, wyznaczonym terminie.
Kwestie te reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych.
§ 47. (109) 1. W przypadku:
1) stwierdzenia niesamodzielnego rozwiązywania zadań przez ucznia (słuchacza) lub
2) wniesienia lub korzystania przez ucznia (słuchacza) w sali egzaminacyjnej z urządzenia telekomunikacyjnego, lub
3) zakłócania przez ucznia (słuchacza) prawidłowego przebiegu odpowiedniej części sprawdzianu lub danego zakresu albo poziomu odpowiedniej części egzaminu gimnazjalnego w sposób utrudniający pracę pozostałym uczniom (słuchaczom)
- przewodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego przerywa i unieważnia odpowiednią część sprawdzianu lub dany zakres albo poziom odpowiedniej części egzaminu gimnazjalnego tego ucznia (słuchacza). Informację o przerwaniu i unieważnieniu odpowiedniej części sprawdzianu lub danego zakresu albo poziomu odpowiedniej części egzaminu gimnazjalnego ucznia (słuchacza) zamieszcza się w protokole, o którym mowa w § 52 ust. 1.
2. W przypadku stwierdzenia podczas sprawdzania pracy niesamodzielnego rozwiązywania zadań zawartych w zestawie zadań przez ucznia (słuchacza) dyrektor komisji okręgowej, w porozumieniu z dyrektorem Komisji Centralnej, unieważnia odpowiednią część sprawdzianu lub dany zakres albo poziom odpowiedniej części egzaminu gimnazjalnego tego ucznia (słuchacza).
3. Przepis ust. 2 stosuje się również w przypadku stwierdzenia podczas sprawdzania pracy ucznia (słuchacza) występowania w jego pracy jednakowych sformułowań wskazujących na udostępnienie rozwiązań innemu uczniowi (słuchaczowi) lub korzystanie z rozwiązań innego ucznia (słuchacza).
4. Dyrektor komisji okręgowej przekazuje dyrektorowi szkoły oraz, za jego pośrednictwem, rodzicom (prawnym opiekunom) ucznia lub słuchaczowi, któremu zostały unieważnione odpowiednia część sprawdzianu lub dany zakres albo poziom odpowiedniej części egzaminu gimnazjalnego, pisemną informację o przyczynach unieważnienia.
5. W przypadku unieważnienia uczniowi (słuchaczowi) odpowiedniej części sprawdzianu lub danego zakresu albo poziomu odpowiedniej części egzaminu gimnazjalnego uczeń (słuchacz) przystępuje ponownie do odpowiedniej części sprawdzianu lub do danego zakresu albo poziomu odpowiedniej części egzaminu gimnazjalnego w dodatkowym terminie ustalonym w harmonogramie przeprowadzania sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego, o którym mowa w § 33 ust. 3, w szkole, której jest uczniem (słuchaczem).
W przypadku, gdy na powtórnym egzaminie osoba zdająca po raz kolejny posługuje się niedozwolonymi pomocami, egzamin zostaje zakończony z wynikiem 0% z danej części (§ 47a rozporządzenia). Na podstawie takiej regulacji może powstać pogląd, że warto pierwszy raz zaryzykować i próbować oszukiwać, gdyż w przypadku złapania dostanie się drugą szansę. W rzeczywistości nie jest jednak tak wspaniale. Należy pamiętać, że rekrutacja do szkół jest prowadzona w ściśle określonym czasie, a kolejny termin egzaminu jest przeważnie wyznaczony już po zakończeniu naboru do szkół. W takiej sytuacji poprawkowicz będzie mógł zostać przyjęty do placówki, w której pozostały wolne miejsca z uwagi na słabe zainteresowanie.
W ramach ciekawostki należy wskazać, iż w sytuacji, w której zdający nie podejdzie do powtórnego egzaminu, lub też w ogóle nie podejdzie do niego nawet za pierwszym razem, to nie uzyska wyniku 0% ze wszystkich jego części jakby się mogło wydawać, a będzie zobowiązany do powtórzenia ostatniej klasy.
§ 47b. (111) Uczeń (słuchacz), który nie przystąpił do sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego w terminie określonym w harmonogramie przeprowadzania sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego, o którym mowa w § 33 ust. 3, albo nie przystąpił do odpowiedniej części sprawdzianu lub danego zakresu albo poziomu odpowiedniej części egzaminu gimnazjalnego w terminie określonym w § 47 ust. 5, powtarza ostatnią klasę odpowiednio szkoły podstawowej lub gimnazjum oraz przystępuje do sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego w następnym roku.
Prawa do powtórnego egzaminu nie mają uczniowie, którzy zdają egzamin maturalny. W przypadku przyłapaniu na ściąganiu osoba taka otrzymuje 0% z danej części (§ 99 rozporządzenia). Jeżeli była to część wymagana, np. język polski, to jest to równoznaczne z oblaniem egzaminu. Pozostałe postanowienia są tożsame z tymi dotyczącymi zdawania sprawdzianów na niższych szczeblach edukacji.
Nieco inaczej te kwestie mogą wyglądać na uczelniach wyższych. Każda uczelnia wyższa ma dosyć duża autonomię i działa w zakresie swoich regulaminów i statutów. Najczęściej za oszustwa nie są przewidziane żadne szczególne kary dla zdających, ale może dojść do sytuacji, kiedy uczelnia będzie karać za takie przewinienia postępowaniem dyscyplinarnym. Najdonioślejszym zaś jego skutkiem może być skreślenie z listy studentów, np. wskutek wielokrotnego ukarania za takie samo przewinienie.
Szczególne formy oszukiwania
Nieco inaczej sprawa może wyglądać ze szczególną formą oszustwa jaką jest pójście za inną osobę na egzamin. Przed rozpoczęciem egzaminu, każdy ze zdających musi się wylegitymować i w tym momencie dochodzi do popełnienia przestępstwa przez osobę podszywająca się pod zdającego, gdyż najprawdopodobniej będzie się ona musiała posłużyć dokumentem ucznia, co w myśl art. 275 §1 kodeksu karnego jest karalne.
Art. 275 kodeksu karnego § 1. Kto posługuje się dokumentem stwierdzającym tożsamość innej osoby albo jej prawa majątkowe lub dokument taki kradnie lub go przywłaszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Inną formą oszukiwania, która jest coraz bardziej popularna, jest skorzystanie ze specjalnych zestawów szpiegowskich do porozumiewania się na odległość lub po prostu telefonu z douszną słuchawką bluetooth. Zdający za pomocą tych urządzeń łączy się z inną osobą, której podaje pytania i od której otrzymuje odpowiedzi. Często osoby korzystające z tej metody zostają zdemaskowane przez to, że osoba podpowiadająca siedzi w samochodzie zaparkowanym pod szkołą (niejednokrotnie z dziwnymi antenami na dachu) i wtedy od razu jest głośno we wszystkich mediach o złapanych oszustach. Przy okazji pojawia się też informacja, że sprawcom grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat na podstawie art. 272 kodeksu karnego.
Art. 272 k.k. Kto wyłudza poświadczenie nieprawdy przez podstępne wprowadzenie w błąd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Odnosząc się do tych zarzutów, z teoretycznego punktu widzenia są one do postawienia, tylko że tak naprawdę to konstrukcja art. 272 k.k. będzie miała zastosowanie przy wszelkich próbach oszustwa na egzaminie. Jeżeli ktoś korzysta ze ściągi, którą ukrył w rękawie, czy też podpowiada koledze w ławce obok, to popełniałby dokładnie to samo przestępstwo mające na celu zdobycie upragnionego zaświadczenia o zdaniu danego egzaminu. O takich przypadkach się jednak w mediach nie słyszy.
Według mnie nie do końca ściąganie wypełnia znamię z art. 272 k.k. w postaci „wprowadzenia w błąd”, które należałoby odnieść do samodzielnego rozwiązywania sprawdzianu. Za większym nagłośnieniem spraw związanych z korzystaniem ze środków umożliwiających kontakt na odległość może jedynie przemawiać to, że zdający w całości lub w przeważającej mierze rozwiązuje zadania z pomocą osoby podpowiadającej. Proceder jest ten jednak na tyle sporadyczny i niejasny, że trudno mi napisać, jak na takie sprawy zapatruje się prokuratura i sądy, bowiem nigdzie nie udało mi się zetknąć z zapadłymi rozstrzygnięciami. Podejrzewam, że większość spraw zostaje jednak umorzonych na etapie prokuratorskim i dostateczną karą dla zdającego jest konieczność powtórzenia egzaminu.
W przypadku rozpatrywania oszukiwania na egzaminie w kategoriach odpowiedzialności karnej należy wskazać, iż zawsze obie osoby mogą ponieść odpowiedzialność, tj. zdający (jak wykazano powyżej) lub podpowiadający jako pomocnik (oprócz sytuacji, w której pomocnik udaje zdającego i idzie za niego na egzamin – wtedy sam zdający odpowiada na podstawie powołanego wyżej art. 272 k.k. i ew. jako pomocnik).
Art. 18 kodeksu karnego § 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.
Na koniec warto jeszcze wskazać, iż na gruncie prawa polskiego, co do zasady odpowiedzialność karną ponoszą osoby, które ukończyły lat 17.
Art. 10 k.k. § 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.
Autor tekstu: aplikant adwokacki
Maciej Organiściak
