Edukacja ekologiczna to temat dość luźno traktowany w polskim szkolnictwie. Tymczasem postępujące zmiany klimatu oraz palące wyzwania środowiskowe, przed jakimi stoi ludzkość sprawiają, że jest to temat kluczowy w kontekście przygotowania dzieci i młodzieży na wyzwania przyszłości. To one będą żyć w czasach gdzie odnawialne źródła energii (OZE), zwiększony poziom odzyskiwania surowców poprzez recykling czy dążenie do gospodarki o obiegu zamkniętym nie będą jedynie pojęciami opisującymi odległą przyszłość, lecz przymiotnikami nadającymi koloryt otaczającej je rzeczywistości. Rzeczywistości, do której my dorośli powinniśmy przygotować kolejne pokolenia.
Elementem edukacji ekologicznej jest pokazywanie zagrożeń wynikających ze sposobu funkcjonowania w świecie opierającym się o nieograniczony konsumpcjonizm, który jest związany z bezmyślnym marnotrawstwem zasobów ziemi oraz z jej zaśmiecaniem. Bardzo ważne jest pokazywanie jak temu PRZECIWDZIAŁAĆ. Zestawu narzędzi (praktyk) potrzebnych do dbania o środowisko w codziennym życiu dostarcza nam sposób życia związany z ruchem ZERO WASTE. Jest to sposób myślenia o odpadach jak o zasobach, które mogą zostać ponownie wykorzystane. To praktykowanie w codziennym życiu oszczędności wynikającej z rozumnej świadomości, że zasoby nie są nieograniczone i należy nimi mądrze gospodarować z tego samego racjonalnego powodu, dla którego nie mamy w domu na stałe odkręconego kurka z wodą.
Rola edukacji i edukatorów (-ek) w pokazywaniu dzieciom i młodzieży jak ograniczać ilość wytwarzanych przez nas odpadów jest tutaj ogromna.
Zarówno korepetytorzy (-ki) jak i inni edukatorzy (-ki) pracujący z dziećmi i młodzieżą mogą inspirować dzieci i młodzież do bycia eko przy okazji standardowych przedmiotów szkolnych. Jak jednak wplatać elementy edukacji ekologicznej w i tak już mocno napakowany program?
Przychodzimy z pomocą.
Zanim jednak wejdziemy w szczegóły pamiętajmy, że na każdym poziomie proponowania zmian musimy tłumaczyć DLACZEGO. Zasiewanie ziaren nowych przekonań może nie dawać rezultatów od razu. Jednak przy dobrym uzasadnieniu po czasie mogą z nich wyrosnąć piękne kwiaty.
1. Zajęcia manualno-plastyczne (plastyka, technika)
Ta forma edukacji przypadnie do gustu większości i jest do wykorzystania w zasadzie w każdej dziedzinie. Dzieci na pewno będą mieć frajdę (ale nie ukrywajmy — młodzież i dorośli też!). Planując tego rodzaju aktywność podkreślajmy znaczenie wykorzystywania tego co już mamy w domu czy w pracowni (w przeciwieństwie do kupowania nowych akcesoriów) oraz używania takich przedmiotów i surowców, które nie szkodzą planecie.
Zamiast sztucznej plasteliny używaj gliny lub ciast na bazie składników spożywczych, zamiast plastikowych ozdobników (jak np. wszelkich brokatowych proszków) korzystaj z tych naturalnych — listków, nasion, mąki etc. Internet jest pełen inspiracji dla kreatywnych prac manualno-plastycznych, które można wykonać z młodzieżą i dziećmi przy okazji wielu dziedzin.
Ręcznie robione kartki okolicznościowe ucieszą każdego obdarowanego bardziej niż te kupione.
Jesienne liście odpowiednio wycięte w artystycznej kompozycji mogą stać się jesiennym płaszczem lub akwarium.
Naprawdę ładne, samodzielnie przygotowane ozdoby świąteczne będą się pięknie prezentować na choince.
Czego nie robić?
- Staraj się nie używać do zabaw manualno-plastycznych plastikowych butelek. Po takiej zabawowej przeróbce nie nadają się do recyklingu, a to oznacza, że trafią na wysypisko, do spalarni lub (o zgrozo!) wylądują poza obiegiem gospodarki odpadami — czyli najgorszy z możliwych scenariuszy.
- Pamiętaj, że brokat to po prostu mikroplastik. Wszelkie produkty zawierające świecący proszek powinny znaleźć się na liście produktów zakazanych. Ewentualnie skorzystaj z jego biodegradowalnego zamiennika, który już jest dostępny na rynku.
- Podobnie jest z balonami. Jest to produkt, który nie tylko zaśmieca naszą planetę, ale też, gdy trafi poza system gospodarki odpadami, jest ogromnym zagrożeniem dla zwierząt.
2. Nauki przyrodnicze
Przedmioty takie jak biologia, geografia, przyroda również dają bezpośrednią okazję do poruszenia tematu zanieczyszczenia środowiska oraz praktyk temu przeciwdziałających. Tutaj można zaprezentować jaką drogę przebywa plastikowa butelka (lub np. gumowa kaczka) do morza czy oceanu lub innych ekosystemów, do których tego rodzaju odpady trafiają — lasów, gleb.
Wytłumacz, jakie są alternatywy dla kupowania wody oraz innych produktów (np. kosmetyków) w plastikowych butelkach i dlaczego jest tak ważne, aby starać się ograniczać konsumpcję produktów w jednorazowych opakowaniach.
3. Matematyka
Zadania matematyczne nawiązujące do różnego rodzaju statystyk będą tutaj jak znalazł.
Średnio każdy Polak zużywa tygodniowo 8 plastikowych butelek. Ile butelek zużyje w miesiącu. Ile w roku? Jeżeli jedna litrowa butelka PET waży 25 g, to ile kg śmieci wytworzy statystyczny Polak w miesiącu? Ile w roku?
Przy okazji różnego rodzaju zadań obliczeniowych można pokazywać skalę zużycia plastiku na świecie i tego konsekwencje (np. fakt, że co minutę trafia do mórz i oceanów jedna śmieciarka odpadów z tworzyw sztucznych[1]).
Pamiętajmy, że liczby mogą pokazywać ogrom problemu jednak tak wielkie ilości jak np. 8 milionów ton plastiku, które rocznie trafiają do mórz i oceanów, mogą być trudne do wyobrażenia. Rozwiązaniem jest pokazywanie ich, w odniesieniu do czegoś znanego np. wieża Eiffla waży 10 000 ton. To oznacza, że do mórz i oceanów trafia rocznie równowartość 800 wież Eiffla. Tak przedstawiona informacja robi różnicę. A przy okazji jest to dobre zadanie z matematyki.
4. Język polski i języki obce
Tutaj można zaproponować dzieciom i młodzieży np. napisanie wypracowania na temat związany z ochroną środowiska, który stanie się okazją do samodzielnego poszukania informacji na ten temat. Fajnie byłoby też przeprowadzić dyskusję w grupie czy na lekcji, która pozwoli na przedstawienie zachowań, które w praktyce ograniczają ilość indywidualnie wytwarzanych odpadów. W przypadku języka obcego w zależności od poziomu językowego ucznia można wplatać elementy edukacji ekologicznej np. poprzez czytanie tekstu na ten temat oraz później rozmowę o tym. Równie ciekawe i rozwijające będą tutaj zadania pisemne.
5. Dodatkowe inspiracje
Dla osób, które pracują także w szkole (ale nie tylko!) warto wspomnieć o paru pozycjach, które mogą być inspiracją dla młodzieży oraz edukatorów (-ek) do rozmowy na tematy związane z ochroną środowiska podczas np. godziny wychowawczej.
- Inspiracją do rozmowy z młodzieżą może być historia młodej aktywistki Grety Thunberg. W książce Tomasza Markiewki Zmienić świat raz jeszcze jest rozdział pt. Greta Thunberg ma rację, który może być początkiem ciekawej dyskusji. Jest też film w reżyserii Nathana Grossmana pt. Jestem Greta
- Seria Jak działa klimat na popularnonaukowym kanale Nauka. To lubię
- Dla starszej młodzieży dokument w reżyserii Jonathana L. Ramseya pt. Można panikować o katastrofie klimatycznej
- z obszaru less waste film Kasi Gandor Susza, kranówka i betonoza, czyli wszystko o wodzie w Polsce
- Odcinek podcastu Co w tym koszu, w którym Julia Wizowska rozmawia z Zosią Zochniak współzałożycielką firmy Ubrania do oddania o rynku odzieży używanej w Polsce
Takie podejście do edukacji ekologicznej to temat raczej nowy — dlatego wszystkie osoby wplatające edukację ekologiczną w standardowy tok nauczania będą raczej prekursorami w tej dziedzinie. Na pewno jest to wyzwanie. Kłopotem może być też to jak mówić dzieciom i młodzieży o wielkim kryzysie ekologicznym, przed którym stoi ludzkość oraz jak przygotowywać je na potencjalne konsekwencje zaniedbań w obszarze ochrony środowiska bez implikowania kolejnej warstwy stresu w wystarczająco już trudnej rzeczywistości. Na szczęście rośnie świadomość i coraz więcej ludzi rozumie, że duża zmiana zaczyna się od tych małych, które może wdrożyć w swoim życiu każdy z nas.
Jeśli nie jest nam obojętna przyszłość naszej planety — WARTO!
[1] https://frug.ug.edu.pl/pl/wystawe-pt-plastik-niefantastik/
