Obserwacje balkonowe

Każdy miłośnik astronomii stwierdzi, że noc bez obserwacji jest nocą straconą. Nie wszyscy są szczęściarzami i mieszkają na terenie o niskim stopniu zurbanizowania, gdzie można cieszyć się ciemnym, ogromnym kawałkiem nieba i doszukiwać się kolejnych obiektów, ale obserwacje miejskie też mogą przynieść wiele satysfakcji i co ważne, nie trzeba przewozić sprzętu i dokładnie organizować tego w czasie, tylko wystawić teleskop i oddawać się pasji. Co jest kluczowe podczas tropienia różnych ciał na firmamencie?

SPRZĘT

Sprzęt należy dostosować do powierzchni balkonu, by swobodnie z niego korzystać. Pierwszym narzędziem obserwacji są oczy, za pomocą których można ujrzeć wiele interesujących rzeczy. Większe możliwości od nieuzbrojonego oka uzyskuje się za pomocą lornetki. Im wyższa jej jakość, tym więcej obiektów można zobaczyć. Należy zwrócić uwagę na jej parametry, typ optyki, średnicę obiektywów. Na pierwsze seanse astronomii balkonowej wystarczy obiektyw o średnicy 50 mm i powiększenie 7, 8-krotne.

Lornetka pozwoli na zdobycie ogólnej orientacji na niebie, poznanie gwiazdozbiorów i najważniejszych obiektów niegwiazdowych. Kolejny krok to zakup teleskopu. Przed obserwacją trzeba go wychłodzić (minimum godzinę). Profesjonaliści posiadają ich zazwyczaj kilka, bo każdy służy do obserwowania innego typu obiektów. Przy obserwacjach balkonowych warto zaopatrzyć się w krótkie teleskopy. Istotne jest też, jaka jest wysokość zawieszenia tuby, żeby barierka nie ograniczała jego ruchów.

W trakcie obserwacji miejskich należy się trzymać jak najbliżej zenitu, ale podczas wypatrywania planet niezbędne jest dość niskie położenie względem horyzontu. Każdy może wykorzystać taki sprzęt, jaki jest mu potrzebny, np. podest, mapa, a żeby się rozgrzać ciepła herbata w termosie.

ADAPTACJA WZROKU

Oczy muszą się przyzwyczaić do ciemności. Na początku należy wyjść na otwartą przestrzeń i spojrzeć na gwiazdy. Im dłużej przebywa się w ciemności, tym więcej się dostrzega obiektów. Najwyższy stopień adaptacji wzroku do ciemności następuje po około 60 minutach.

PRZYGOTOWANIE

Warto zaznajomić się z atlasem nieba czy innymi publikacjami i zdobyć informacje o obiektach i zjawiskach na niebie. Pierwszy cel to zapoznanie się z najjaśniejszymi gwiazdami i kluczowymi gwiazdozbiorami. Dobrze jeśli zna się kogoś, kto już obcuje z astronomią i udzieli kilku wskazówek, ale można też samemu dochodzić do coraz to większej wprawy. Na początku należy znaleźć jakiś charakterystyczny punkt na sklepieniu niebieskim np. Wielki Wóz (fragment gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy), a potem odnajdywać kolejne ciała w oparciu o lekturę atlasu nieba.

Utrudnieniem miejskich obserwacji są turbulencje powietrza i mieszanie się zimnego powietrza z ciepłym, np. uchodzącego od ścian budynku czy z otwartych okien. Aby zminimalizować te usterki, pamiętajcie o:

• Zamykajcie za sobą drzwi balkonowe i okna oraz gaście światło w mieszkaniu.
• Trzymajcie się jak najbliżej zenitu, bo tam niebo jest najciemniejsze i wtedy widać najwięcej gwiazd.
• Zastosujcie odrośnik, który chroni elementy optyczne teleskopu przed zaparowaniem i zaroszeniem, a także zapobiega obniżaniu kontrastu podczas wpadania do teleskopu jasnego światła np. z latarń.
• Jeśli skupiacie się na obserwacji jakiegoś obiektu, to osłońcie głowę od świateł padających ze wszystkich stron (np. za pomocą kaptura), co poprawi wrażenia z badań.
• Jeśli musicie coś podświetlić, używajcie latarek o czerwonym świetle, które najmniej zwężają źrenice.

Jakość obserwacji można poprawić odpowiednimi filtrami np. filtr typu ALP poprawia wygląd obiektów mgławicowych na miejskim niebie.

OBIEKTY OBSERWACJI

Zwolennicy obserwacji miejskich powinni wybierać obiekty o dużej jasności, czyli nie powinni się nastawiać na szczegółowe podpatrywanie galaktyk i mgławic. Można zobaczyć:

• Słońce - Można je obserwować tylko z wykorzystaniem odpowiednich filtrów.

• Księżyc - Gdy będzie dość wysoko nad budynkami i przy dobrych warunkach istnieje możliwość obserwowania jego powierzchni (kratery, szczeliny itp.). Sukcesem będzie, jeśli uda się wam zauważyć tzw. promienie świetlne. To zjawisko polegające na tym, że promienie słoneczne przedostają się przez jakąś szczelinę w wale krateru lub pomiędzy księżycowymi górami i padają w postaci snopka światła za zaciemnione miejsca. Można to zobaczyć z balkonu w dużym powiększeniu.
• Planety - Podpatruje się je dzięki temu, że posiadają dużą jasność z miasta. Przy dobrej przejrzystości powietrza można nawet rzucić wzrokiem na szczegóły na ich powierzchni. Najlepiej zobaczyć najjaśniejsze planety - Jowisz, Saturn, Wenus, Mars.
• Gwiazdy zmienne - To obiekty, które w znaczący sposób zmieniają swoją jasność.
• Gwiazdy podwójne - To układy dwóch gwiazd leżących (fizycznie bądź optycznie) blisko siebie.
• Gromady otwarte gwiazd - Są nimi grupy liczące nawet kilka tysięcy luźno zespolonych grawitacją gwiazd, które powstały z jednego olbrzymiego obłoku molekularnego.
• Galaktyki - To potężne skupiska miliardów gwiazd. My mieszkamy w galaktyce Drogi Mlecznej.
• Międzynarodową stację kosmiczną - To największy sztuczny satelita Ziemi. Stale krąży wokół Ziemi i co kilka tygodni jest wyjątkowo dobrze widoczna z Polski. Można ją było zobaczyć w lutym 2017 r.
• Mgławice - To obłoki materii.
• Roje meteorów - Zjawisko polegające na spalaniu się drobinek materii z roju meteoroidów w górnych warstwach atmosfery. Powstaje wtedy zjawisko tzw. „spadających gwiazd.
• Komety - To bryły „brudnego lodu” - połączenie lodu, metanu, amoniaku i innych związków z pyłem kosmicznym. W momencie przechodzenia przy Słońcu zaczynają się topić, tworząc głowę komety oraz jeden bądź dwa warkocze.
• Planetoidy - To ciała niebieskie o małych rozmiarach, obiegające Słońce, posiadające stałą powierzchnię skalną lub lodową.
• Inne satelity, czyli każde ciało o względnie małej masie, obiegające inne ciało o większej masie.

Co jeszcze możemy obserwować na niebie? O tym w filmiku poniżej.

W zależności od pory roku, na niebie są widoczne różne obiekty. W porze letniej i jesiennej w bezksiężycowe noce można wypatrywać smugi Drogi Mlecznej. Na przełomie lipca i sierpnia oraz we wrześniu i październiku astronomowie zobaczą naszą galaktykę. Najpiękniejsze gwiazdozbiory można podpatrywać zimą i późną jesienią. Byk to pora na podziwianie słynnej gromady otwartej gwiazd M45, zwanej Plejadami oraz Hiady, tworzącej literę V, przewróconą na bok.

Wraz z nadejściem astronomicznej wiosny można uskuteczniać całonocne obserwacje planet. Będzie można zobaczyć Merkurego, który wejdzie w okres najlepszej tegorocznej widoczności po zachodzie słońca. W maksymalnej elongacji wschodniej znajdzie się 31 marca. Księżyc będący krótko po nowiu wysoko ponad horyzontem będzie się spotykać z ciekawymi obiektami nieba zimowego widocznego już tylko na niebie zachodnim. Niestety po przyjściu wiosny nie będzie już tak widoczny Wenus i Uran. Na początku kwietnia warto dokładnie się przyjrzeć Jowiszowi. Neptun po niedawnej koniunkcji ze Słońcem pozostaje niewidoczny i stan ten potrwa najprawdopodobniej do początku czerwca.

Aby zobaczyć „spadające gwiazdy” z danego roju należy zapoznać się z datą ich największej aktywności i wtedy je obserwować. Pierwsze maksimum meteorów w 2017 roku odbyło się 3 stycznia - deszcz meteorów z roju Kwadrantydów (ZHR 120). ZHR to średnia liczba spadających gwiazd, które może uchwycić wzrokiem jedna osoba. Poniżej znajdziecie listę nocy spadających gwiazd na świecie:

• 21-22.04.2017 - deszcz meteorów z roju Lirydów (ZHR 18);
• 5-6.05.2017 - deszcz meteorów z roju Akwarydów (ZHR 60);
• 23-24.05.2017 - deszcz meteorów z roju Camelopardalidów (ZHR nieznany);
• 28.07.2017 - deszcz meteorów z roju Akwarydów (ZHR 20);
• 11-12.08.2017 - deszcz meteorów z roju Perseidów (ZHR powyżej 100);
• 8.10.2017 - deszcz meteorów z roju Drakonidów (ZHR zmienne);
• 21.10.2017 - deszcz meteorów z roju Orionidów (ZHR 30);
• 17.11.2017 - deszcz meteorów z roju Leonidów (ZHR zmienne);
• 13-14.12.2017 - deszcz meteorów z roju Geminidów (ZHR 120);
• 22.12.2017 - deszcz meteorów z roju Ursydów (ZHR 120)

GWIAZDOZBIORY

Gwiazdozbiór to określony obszar na sferze niebieskiej, który został wyznaczony przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Gwiazdy wchodzące w skład gwiazdozbiorów zazwyczaj nie są ze sobą fizycznie powiązane, a ich bliskie usytuowanie na niebie jest wywołane geometrycznym efektem rzutowania ich położeń na sferę niebieską. Gwiazdozbiorów jest bardzo dużo, a te, które widoczne są w Polsce to np.

• Gwiazdozbiór Andromedy - Najlepiej widać ją jesienią, a jej najjaśniejszą gwiazdą jest Alpheratz.
• Gwiazdozbiór Barana - Najbardziej go widać jesienią, a jego najjaśniejszą gwiazdą jest Hamal.
• Bliźnięta - Gwiazdozbiór widoczny zimą z najjaśniejszą gwiazdą Polluks.
• Korona Południowa - Gwiazdozbiór widoczny latem. Najjaśniejsza jego gwiazda to alfa Coronae Asutralis.
• Mała Niedźwiedzica - Można ją zogladać przez cały rok, gdyż nigdy nie zachodzi. Jej najjaśniejszą gwiazdą jest Gwiazda Polarna.
• Wielka Niedźwiedzica - Podobnie jak Małą Niedźwiedzicę można ją obserwować przez cały rok, a jej najjaśniejsza gwiazda to Alioth.

PAMIĘTAJCIE:

• 29 marzec - koniunkcja Księżyca z Merkurym. Jest to pierwsze w tym roku i jedno z niewielu łatwo dostrzegalnych spotkań Księżyca z najbliższą Słońcu planetą. Zjawisko widoczne po zachodzie Słońca, przy czym nie da się zobaczyć obu ciał jednocześnie w polu widzenia lornetki.
• 30 marzec - koniunkcja Księżyca z Marsem. To drugie w tym miesiącu spotkanie tych dwóch planet. Bardzo dobra widoczność tego zjawiska na niebie zachodnim podczas zmierzchu.
• 31 marzec - Księżyc w Byku.

OBSERWATORIA ASTRONOMICZNE

Ciekawą atrakcją dla miłośników astronomii będzie wybranie się do obserwatorium astronomicznego (zespół budynków i przyrządów służących do prowadzenia obserwacji astronomicznych ciał niebieskich). W Polsce takich obiektów jest bardzo dużo np. w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie. W Olsztynie funkcjonuje OLSZTYŃSKIE PLANETARIUM I OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNE. Warto się zapoznać z ofertą ciekawych pokazów. Można się udać na teleskopowe oglądanie nocnego nieba, rozpoczynające się przynajmniej godzinę po zachodzie Słońca. Pokazy odbywają się na bezchmurnym niebie, a można ujrzeć m.in. kolory gwiazd, komety. Odbywają się tam np. astronomiczne projekcje dydaktyczne, pokazy fizyczne i fizyczno-astronomiczne.

Czy po przeczytaniu naszego artykułu nabraliście ochoty na nocne badanie sfery niebieskiej? Co wam się ostatnio udało wypatrzyć na niebie?