Sukces nie jest kluczem do szczęścia. Szczęście jest kluczem do sukcesu. Jeśli kochasz to, co robisz, odniesiesz sukces.
Albert Schweitzer
W dzisiejszym artykule chcemy poruszyć temat motywacji. Czym ona jest, jak jej nie stracić, gdzie ją znaleźć i kto może nam w tym pomóc. Treść inspirowana jest naszą akcją #uczniowiepytaja przeprowadzoną na naszym fanpage na Facebooku, gdzie pytaliśmy „Jak utrzymać motywację ucznia do zajęć pozalekcyjnych?”. Pod zamieszczonym postem otrzymaliśmy mnóstwo odpowiedzi. To właśnie Wy i Wasze doświadczenie, którym się podzieliście, stały się szkieletem poniższego artykułu. Nie zabraknie również cytatów z nadesłanych odpowiedzi, jak również komentarza od eksperta. Mamy nadzieję, że każdy z Was, nie tylko jako nauczyciel, korepetytor, rodzic czy uczeń, znajdzie tu coś przydatnego dla siebie. Zaczynamy?
Co znajdziesz w poniższym artykule:
- Czym jest motywacja?
- Z czego wynika motywacja?
- Trochę teorii, zanim przejdziemy dalej
- Okiem eksperta - rozmowa z psychologiem sportu
- Co Ty rodzicu możesz zrobić, by zmotywować dziecko?
- Co Ty korepetytorze możesz zrobić, żeby motywować ucznia?
Czym jest motywacja?
Motywacja jest to wewnętrzna siła lub stan umysłu, który pobudza nas do działania, dążenia do osiągnięcia celów i spełniania naszych potrzeb. Jest to bodziec, który mobilizuje naszą energię, skupienie i wytrwałość w podejmowaniu działań. Motywacja jest niezwykle istotna w różnych sferach naszego życia, takich jak edukacja, kariera, zdrowie, relacje społeczne i osobiste.
W kontekście edukacyjnym motywacja odgrywa kluczową rolę w procesie uczenia. Jest to czynnik determinujący nasze zaangażowanie w naukę, zajęcia pozalekcyjne związane z hobby, z chęcią do zdobywania wiedzy i umiejętności oraz gotowość do podejmowania wysiłku w celu osiągnięcia sukcesu.
Niech twoja determinacja do przekraczania granic stanie się silniejsza od twojego lęku przed niepowodzeniem.
Terry Orlick
Z czego wynika motywacja?
Motywacja może wynikać z różnych źródeł, takich jak wewnętrzne pragnienia, cele, zainteresowania, potrzeby czy również zewnętrzne bodźce, takie jak nagrody, uznania społecznego czy oczekiwania innych ludzi.
Motywacja może mieć różne formy. Jedną z nich jest motywacja wewnętrzna, która wynika z naszych wewnętrznych przekonań, wartości i celów. Osoba z silną motywacją wewnętrzną często dostrzega wartość w samej działalności, a nie tylko w jej wynikach. Czerpie satysfakcję i radość z procesu nauki, co sprawia, że jest bardziej zmotywowana do podejmowania wysiłku i osiągania lepszych wyników.
Drugą formą motywacji jest motywacja zewnętrzna, która wynika z czynników zewnętrznych, takich jak nagrody materialne, oceny, pochwały lub presja społeczna. Osoba zmotywowana zewnętrznie może podejmować działania w celu osiągnięcia nagrody lub uniknięcia kary, ale niekoniecznie odczuwa satysfakcję z samego procesu nauki.
Trochę teorii, zanim przejdziemy dalej
Wiemy już, że motywację możemy podzielić na wewnętrzną i zewnętrzną. Spójrzmy jeszcze przez chwilę na kilka teorii wypracowanych przez psychologów i badaczy społecznych, aby móc lepiej zrozumieć ludzkie mechanizmy budowania w sobie motywacji do podjęcia danych działań.
Teoria oczekiwań V. H. Vrooma
Według tej teorii motywacja wynika z oczekiwań jednostki co do osiągnięcia określonego wyniku. Składa się na nią przekonanie, że wysiłek włożony w działanie przyniesie sukces oraz wartość, jaką przypisujemy temu sukcesowi.
Teoria samodeterminacji Edwarda. L. Deci oraz Richarda M.Ryana
Motywacja jest największa, gdy jednostka doświadcza poczucia autonomii, kompetencji i związku społecznego. Motywacja jest wówczas wewnętrzna i wynika z osobistego zaangażowania i satysfakcji.
Motywacja osiągnięć Atkinsona
Niektórzy ludzie są motywowani przez chęć osiągnięcia sukcesu i doskonalenia się w konkretnych dziedzinach. Motywacja osiągnięć zależy od postawienia sobie ambitnych celów i dążenia do ich realizacji.
Teoria sprawiedliwości Adamsa
Ta teoria mówi, że ludzie są motywowani do sprawiedliwości i równości. Oczekują, że wynagrodzenie i nagrody będą zgodne z ich wysiłkiem i wkładem. Niesprawiedliwość może obniżyć motywację.
Teoria celów Edwina A. Locke'a
Według tej teorii ludzie są bardziej skłonni do podjęcia działań, gdy mają konkretne cele do osiągnięcia. Cele są źródłem motywacji, ponieważ dają jasny punkt odniesienia i wskazują, na co należy się skoncentrować.
Teoria samoefektywności
Zakłada, że ludzie są bardziej motywowani, gdy wierzą w swoją zdolność do osiągania sukcesów. Pozytywne przekonania na temat własnych umiejętności wzmacniają motywację do podjęcia działań i wytrwania w trudnościach.
Teoria przywiązania Johna Bowlby’ego
W przypadku niektórych osób motywacja wynika z chęci utrzymania bliskich relacji i uniknięcia odrzucenia. Taka motywacja opiera się na potrzebie przynależności i akceptacji społecznej.
Okiem eksperta - rozmowa z psychologiem sportowym
Zapraszamy do krótkiej rozmowy z Karolem Rucikowskim – psychologiem sportu, który na co dzień współpracuje z zawodnikami na poziomie amatorskim i profesjonalnym. Prowadzi warsztaty dotyczące rozwijania motywacji i wytrwałości, umiejętności radzenia sobie ze stresem, regulowania emocji. Współpracował między innymi z zawodnikami kadry paraolimpijskiej przed Igrzyskami w TOKIO 2021.
Karolu, na co dzień pracujesz zarówno z młodzieżą, jak i osobami dorosłymi.
Dokładnie tak, nawet mam wrażenie, że w ostatnim czasie coraz więcej osób, które się zgłaszają to nastolatkowie uprawiający sport bardziej lub mniej profesjonalnie. Zauważam, że wyzwaniem staje się łączenie szkoły i obowiązków z nią związanych z treningami. Tak więc utrzymanie motywacji w obydwu obszarach nie jest łatwym zadaniem.
Powiedz nam, proszę, czy problem słabnącej motywacji do dalszych działań dotyczy częściej osób młodych?
Myślę, że niekoniecznie i wiek nie ma tutaj aż tak dużego znaczenia. Utrzymywanie motywacji, jest pewnym procesem i czy tego chcemy, czy nie wymaga od nas pewnego wysiłku. Profesjonalni sportowcy, z którymi współpracuję, też miewają problemy z motywacją, mimo iż angażują się w sport, który lubią. Niestety nikt nas nie uczy jak zarządzać swoją motywacją, jak ważne jest, aby dbać o odpowiedni odpoczynek i regenerację.
W szkole pojawia się ten problem, że są przedmioty, które nas mało interesują, zdarza się, że wiedza jest przekazywana w mało atrakcyjny sposób, a i oczekiwania całkiem spore w postaci kartkówek, sprawdzianów. Tak więc presja, stres związany z tym czy dam radę to wszystko ogarnąć. Tworzymy klimat, który głównie pobudza motywację zewnętrzną, a więc taką, w której mamy tendencję do działania po linii najmniejszego oporu, gdzie nie staramy się być kreatywni. Później przerzucamy winę na młodzież, że nie chce pracować i brakuje im motywacji.
Jednak pytanie, czy jako dorośli ludzie możemy podjąć kroki, aby rozwijać więcej zaangażowania i motywacji wewnętrznej. Niestety w sporcie też zdarzają się sytuację, że młodzież traci chęć do kontaktu z nim przez postawę trenerów.
Czy poniesienie porażki zawsze nas osłabia? Jak sobie z tym radzić? Jak nauczyć się podnosić z niepowodzenia, by działać dalej?
Ja w ogóle nie uważam, aby porażki nas osłabiały. Staram się uczyć podejścia, w którym możemy wprowadzać poprawki, szukać nowych rozwiązań a dzięki temu w perspektywie długoterminowej po prostu się rozwijać. Trzeba jednak pamiętać, że doświadczając porażki, doświadczamy także mało przyjemnych emocji takich jak smutek, złość, wstyd, poczucie winy. Rodzą się także negatywne przekonania na własny temat i spada nasze poczucie wartości, które niestety często uzależniamy od wyników, jakie osiągamy. To nad czym przeważnie pracujemy w sporcie to pokazanie zawodnikowi, że doznając porażki, niepowodzenia jest dalej tak samo wartościową osobą, a to, co się zmienia to jego odczucia i doświadczanie swojego poczucia wartości
Czy są jakieś czynności, które może, a nawet powinien podejmować człowiek, by nie stracić zapału do działania?
Zdecydowanie tak. Powinien nauczyć się odpoczywać i stawiać oczekiwania w oparciu o zasoby, jakimi dysponuje na dany moment. Prawda jest też taka, że poziom motywacji zależy od bardzo wielu czynników i nie da jej się utrzymać na bardzo wysokim poziomie przez cały czas. Często rozumiemy motywację jako pewne uczucie, od którego uzależniamy swoje działania, a to, czego potrzebujemy to wytrwałość. Niestety działanie na super wysokich obrotach, brak odpoczynku, może przynieść konsekwencje za jakiś czas w postaci wypalenia. Mówi się o tym sporo w kontekście zawodowym, ale coraz częściej dzieje się to u młodych osób w obszarze sportu czy edukacji.
Z jednej strony chcemy zapewniać dużo zajęć, profesjonalnego wsparcia dla dzieci, jednak czasem brakuje przestrzeni na to, aby były dziećmi. Zaniedbujemy obszar relacji czy to na linii rodzic dziecko bądź z rówieśnikami i zdarza się, że ma to wpływ na samopoczucie, a więc i na chęć podejmowania różnych działań. Tak więc warto stwarzać przestrzeń na odpoczynek, aby ten nasz wewnętrzny silnik miał okazję zejść na trochę niższe obroty i zebrał moc przed kolejnymi wyzwaniami.
Kolejna ważna sprawa to umiejętność budowania celów adekwatnych do naszych możliwości. Niestety często stawiamy sobie cele na podstawie porównań z innymi. Na dłuższą metę nie jest to dobra droga, ponieważ zazwyczaj ich nie osiągamy i stają się źródłem frustracji, a nie o to w tym chodzi. Jeśli więc spojrzymy jakimi umiejętnościami dysponujemy, jakie są nasze mocne strony, a do czego musimy się mocniej przyłożyć, ile mamy przestrzeni czasowej, to pozwoli nam to lepiej poukładać klocki w rozsądną całość. Przez tę całość rozumiem realizację małych kroków w kierunku większych celów i budowania dobrego, skutecznego obrazu samego siebie.
Jakie działania mogą podejmować korepetytorzy, nauczyciele czy trenerzy, aby wzmacniać motywację ucznia?
Myślę, że ważną sprawą jest po prostu docenianie postawy i zaangażowania, a nie tylko wyników oraz efektów działań. Mówiąc krótko, jeśli chcemy wzmacniać jakieś zachowanie, czyli ma ono pojawiać się częściej, to trzeba dać mu trochę uwagi, aby urosło, stawało się silniejsze. Tak więc zauważanie tych małych sukcesów i okazywanie zaufania w umiejętności ucznia, zawodnika jest, myślę dobrym początkiem. Dam pewien przykład, który ostatnio usłyszałem od zawodnika na konsultacji. Na lekcji matematyki wykonywali zadanie. Okazało się, że uczeń zrobił zadanie szybszą metodą i uzyskał identyczny wynik jak nauczyciel. Po czym podniósł rękę i podzielił się swoim spostrzeżeniem na forum klasy. Niestety reakcja nauczyciela była taka, że nie wziął pod uwagę tych sugestii, a skwitował, że to on prowadzi lekcję i żeby uczeń nie dyskutował. Jaka była dalsza motywacja ucznia do angażowania się na lekcjach matematyki...?
Praca z drugą osobą i nad jego motywacją to też często praca nad samym sobą i nad swoimi reakcjami na różne sytuacje. Nie chcę zrzucać odpowiedzialności tylko na nauczycieli czy trenerów, jednak w tej sytuacji to my jesteśmy dorosłymi, więc powinniśmy dysponować większą wiedzą, doświadczeniem i inteligencją emocjonalną.
Jaka jest rola rodziców we wspieraniu dziecka w dążeniu do doskonałości w danej dziedzinie? Kiedy dziecko zachęcać, kiedy zmuszać, a kiedy odpuszczać?
Dobre pytanie i fajnie by było, gdyby była na nie odpowiedź czy metoda, która zawsze zadziała. Tylko że jej nie ma. Co do zmuszania, to może ono działać, ale tylko na krótką chwilę, a nie o to nam chodzi. To trochę jak walka w ringu — ktoś wygrywa, ktoś przegrywa, a nam raczej chodzi opcję wygrany — wygrany. Pierwszą rzeczą, którą możemy zrobić, to poznanie przyczyn braku motywacji. Zrozumienie, dlaczego ktoś nie chce czegoś robić, pomoże nam poszukać rozwiązań. Czasem u dzieci wiąże się to z brakiem pewnych umiejętności, a nie tym, że chcą nam robić na złość. To okazanie zainteresowania, zrozumienia, jest dobrym krokiem, aby budować dobre relacje.
Czasem pytam na konsultacjach: Jak bardzo masz chęci do wykonania jakiegoś ćwiczenia? Gdybyś miał mi wskazać punkt na linii od 0 do 10, to gdzie by on był? Gdy słyszę odpowiedź, że jest na 3, to pytam, dlaczego tu jest i co byśmy mogli zrobić, aby przesunąć go na przykład na 4 czy 5. Dzięki temu stawiamy realne oczekiwania, a nie żądamy, że ktoś zapała miłością do czegoś, czego nie lubi bądź stwarza mu problem.
Ważnym elementem jest dbanie o dobrą kondycję fizyczną, rozsądne zdrowe odżywianie, regenerację i zapewnienie ruchu fizycznego. Bez zaspokojenia tych podstawowych potrzeb trudno mówić o efektywnym działaniu, więc zwracajmy na to uwagę. Badania pokazują, że ruch jest zdecydowanie lepszą formą regulacji stresu niż bierne formy takie jak gra na komputerze czy oglądanie telewizji. Myślę, że łatwo się domyślić, jak wysoki poziom napięcia wpływa na naszą motywację w dłuższym czasie.
Pamiętajmy też, że dzieci, młodzież to nie miniaturowi dorośli, więc naprawdę często chcą, tylko nie zawsze wiedzą jeszcze jak radzić sobie z pewnymi rzeczami. Może ta perspektywa, pozwoli spojrzeć czasem na ich zachowanie w innym świetle.
Co Ty rodzicu możesz zrobić, by zmotywować dziecko?
Ważne jest, aby rozwijać i pielęgnować motywację w procesie edukacji. Nauczyciele i rodzice mogą odgrywać istotną rolę w stymulowaniu motywacji u uczniów poprzez tworzenie inspirującego i angażującego środowiska nauki. Istnieje wiele strategii, które mogą być stosowane w celu zwiększenia motywacji, takich jak tworzenie klarownych celów, udzielanie nagród i pochwał za osiągnięcia, zapewnienie wsparcia i feedbacku oraz pokazywanie praktycznych zastosowań wiedzy. Co zatem możesz zrobić jako rodzic, aby wspomóc swoje dziecko?
Wybierz odpowiednią aktywność
Upewnij się, że dziecko jest zaangażowane w aktywność, która odpowiada jego zainteresowaniom i preferencjom. Nie każde dziecko będzie zafascynowane tą samą dyscypliną sportową lub instrumentem muzycznym, dlatego warto dać mu wybór i wsłuchać się w jego preferencje.
Jeśli uczeń nie ma motywacji, tzn. że nie powinien grać. Czasem pomaga zmiana instrumentu, czasem zmiana nauczyciela. Ale moim zdaniem uczeń po prostu nie jest zainteresowany muzyką, instrumentem. I nic się nie da zrobić.
Tomasz Grabski
Utwórz przyjazne środowisko
Stwórz atmosferę, w której dziecko czuje się komfortowo i bezpiecznie. Zapewnij pozytywne wsparcie i otoczenie, w którym będzie mogło się rozwijać i czerpać radość z uprawiania danej aktywności.
Twórz regularny harmonogram
Zaplanuj regularne zajęcia sportowe lub muzyczne w harmonogramie dziecka. Regularność jest kluczowa dla utrzymania motywacji i rozwijania umiejętności. Warto też dawać dziecku czas na odpoczynek między zajęciami, aby uniknąć przemęczenia.
Ułatwiaj pozytywne doświadczenia
Staraj się, aby dziecko miało pozytywne doświadczenia związane z aktywnością sportową lub muzyczną. Wspieraj je, chwal za postępy i staraj się skupiać na pozytywnych aspektach. Dobrze jest również dostarczać różnorodnych i ciekawych doświadczeń związanych z daną aktywnością, np. koncerty, występy lub turnieje.
Znajdź role modela
Pomóż dziecku znaleźć inspirującego trenera, nauczyciela lub mentora, który będzie stanowił pozytywny wzór do naśladowania. Osoba, która jest ekspertem w danej dziedzinie i potrafi motywować, może być ogromną inspiracją dla dziecka.
Daj dziecku wybór
Pozwól dziecku mieć pewien wpływ na rodzaj aktywności, której się podejmuje. Możesz pozwolić mu spróbować różnych dyscyplin sportowych lub instrumentów muzycznych, aby odkryło, co mu najbardziej odpowiada. Jeśli dziecko czuje, że ma pewną swobodę wyboru, może być bardziej zmotywowane do kontynuowania.
Co Ty korepetytorze możesz zrobić, żeby motywować ucznia?
Nauczyciel czy korepetytor może motywować ucznia na wiele sposobów. Oto kilka skutecznych technik motywacyjnych:
Twórz przyjazne i wspierające środowisko
Zadbaj o to, aby w grupie czy klasie panowała atmosfera wzajemnego szacunku i wsparcia. Pamiętaj, że uczniowie będą bardziej skłonni do zaangażowania się i nauki, jeśli czują się komfortowo i są akceptowani.
Stawiaj wyzwania
Postaraj się zapewnić odpowiednie wyzwanie dla każdego ucznia, uwzględniając jego indywidualne zdolności i cele. Zbyt łatwe zadania mogą prowadzić do znużenia, podczas gdy zbyt trudne mogą sprawić, że uczniowie poczują się zniechęceni. Odpowiednie dostosowanie poziomu trudności może pomóc utrzymać ich motywację.
Zapewnij znaczenie i zastosowanie
Wyjaśniaj uczniom, dlaczego to, czego się uczą, jest istotne i jak może być zastosowane w praktyce. Pomoc w uświadomieniu uczniom, jakie korzyści mogą czerpać z nauki, może zwiększyć ich motywację do zdobywania wiedzy.
Uczeń będzie bardziej zmotywowany do zajęć, jeśli będzie widział postęp. Myślę, że to jest najistotniejsze. Zdarza się, że na lekcje gry na instrumencie (czy inne zajęcia) zapisze się mało zdolna osoba i sama gra nie przychodzi z łatwością — wręcz przeciwnie. Rolą nauczyciela jest uświadomienie o tym, co te zajęcia dają prócz samych umiejętności gry np.: systematyczność, koordynacja ruchowa, wyobraźnia, odpoczynek od innych rzeczy, skupienie itd.
Sławek Kandziora
Wykorzystaj różnorodne metody nauczania
Urozmaicaj lekcje, wykorzystując różne techniki, takie jak gry, projekty grupowe, dyskusje, filmy czy prezentacje multimedialne. Dzięki temu uczniowie o różnych stylach uczenia się będą mieli większe szanse na sukces i utrzymanie zainteresowania.
Ustanów cele i nagrody
Pomóż uczniom określić krótko- i długoterminowe cele, które są realistyczne i mierzalne. Pamiętaj, że cele powinny być dostosowane do indywidualnych umiejętności i możliwości uczniów. Przyznawanie nagród lub wyróżnień za osiągnięcie tych celów może dodatkowo zmotywować uczniów do działania.
Motywuje nas, to gdy otrzymujemy" nagrodę" oprócz pracy. Idealnie, jeśli każdy kontakt z nauką zawiera w sobie jakieś ziarno sukcesu, rozwoju i radości. Motywujący wysiłek to taki, który nas prowadzi do oczekiwanych rezultatów, którym możemy się cieszyć, który zwiększa jakość naszego życia.
Doświadczony tutor potrafi odnaleźć mocne strony ucznia (jego uzdolnienia, doświadczenia, predyspozycje) zauważyć, z czego uczeń czerpie satysfakcję (a to bardzo potrafi różnić się między osobami!) i pomóc uczącemu się odnaleźć motywację opartą o jego wnętrze (umiejętność dostrzegania własnych postępów i cieszenia się nimi, umiejętność doceniania własnego wkładu pracy i swoich sukcesów, choćby najmniejszych, czerpanie radości z robienia tego, co się lubi bez porównywania się do innych). […]
Miron Stieler
Zapewnij opiekę indywidualną
Udzielaj indywidualnego wsparcia uczniom, którzy potrzebują dodatkowej pomocy lub zachęty. Spotkanie jeden na jeden pozwala na zidentyfikowanie ewentualnych trudności i dostosowanie materiału nauczania do potrzeb ucznia.
Daj możliwość wyboru
Staraj się zapewnić uczniom pewną swobodę w wyborze tematów lub metod pracy, jeśli to możliwe. Pozwól im wykazać się kreatywnością i wiedzą w sposób, który ich najbardziej interesuje, co może zwiększyć ich zaangażowanie i motywację.
Uwzględniaj postępy i sukcesy
Doceniaj wysiłek i postępy uczniów. Stwórz system oceny, który nie tylko koncentruje się na błędach, ale także na osiągnięciach i udoskonaleniach. Pochwal publicznie uczniów za ich sukcesy, aby wzmacniać ich poczucie własnej wartości i motywować do dalszych działań.
Pamiętaj, że każdy uczeń jest inny, dlatego warto poznać jego indywidualne potrzeby i preferencje, aby lepiej dostosować metody motywacyjne.
Wniosek jest taki, że motywacja odgrywa kluczową rolę w procesie edukacji. Bez odpowiedniej motywacji każdy z nas może mieć trudności z koncentracją, zaangażowaniem i osiąganiem sukcesów. Dlatego ważne jest, aby budować i pielęgnować motywację zarówno wewnętrzną, jak i zewnętrzną, aby wspierać rozwój i dążenie do sukcesu.
