Epoki literackie - podsumowanie

Epoka i czas jej trwania

Antyk (Starożytność)

IX w.p.n.e - około IV-VI w.n.e

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-Arystoteles „Poetyka”,

-„Biblia”,

-Homer „Iliada”, „Odyseja”,

-Platon „Obrona Sokratesa”,

-Sofokles „Antygona”, „Król Edyp”,

-Wergiliusz „Eneida”.

Cechy epoki

• Centrum zainteresowania: życie ziemskie, natura i człowiek.
• Rozwój retoryki.
• VI-VII w.p.n.e. to rozwój liryki greckiej.
• V w.p.n.e. - rozwój teatru i dramatu greckiego. W teatrze obowiązuje zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji,  a widz powinien doznać katharsis, czyli duchowego oczyszczenia wywołanego trwogą i litością odczuwanymi wobec losów bohaterów tragedii.
• Największe systemy filozoficzne to idealistyczny Platona (prawdziwe są tylko idee, a bez wiedzy i cnotliwości nie można ich poznać) i bardziej racjonalny Arystotelesa (rzeczywistość to splot elementów materii z formami nadającymi im ostateczny kształt).
• Epikureizm - filozofia Epikura, która zakładała, że kluczowym celem  egzystencji jest uprawianie filozofii i czerpanie radości z życia.
• Hedonizm - egoistyczna chęć użycia za wszelką cenę, bez liczenia się z konsekwencjami swoich czynów.
• Koncepcja stoicyzmu, zgodnie z którą powinno się zachowywać niewzruszoną postawę w stosunku do wszystkich zjawisk; umiar zarówno wobec dobra, jak i zła świata.

Główni przedstawiciele

Ajschylos, Anakreont, Arystofanes, Arystoteles,  Eurypides, Ezop, Homer, Horacy, Owidiusz, Platon, Safona, Sofokles, Terencjusz, Tyrtajos, Wergiliusz.

Epoka i czas jej trwania

Średniowiecze

Europa: 476 - 1492 r., a Polska X-XV w.

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-„Bogurodzica”,

-„Bulla gnieźnieńska”,

-Dante Alighieri „Boska komedia”,

-„Dzieje Tristana i Izoldy”,             

-Franciszek Villon „Wielki Testament”,

-Gall Anonim „Kronika Polska”,

-„Lament świętokrzyski”,

-„Legenda o Św. Aleksym”,                                   

-„Pieśń o Rolandzie”,           

-„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią”,

-„Satyra na leniwych chłopów”.

Cechy epoki

• To najdłuższa nowożytna epoka literacka.
• Wiek XII stanowi rozkwit scholastyki głównie za sprawą Św. Tomasza z Akwinu (kościelny sposób nauczania trzymający się ściśle dogmatów wiary).
• Okres ubogi pod względem ilości tekstów literackich. Duża część twórczości anonimowej. Wiele dzieł było tworzonych w języku łacińskim.
• Główne motywy to rycerz, asceta, król, dworzanin.
• Przykładano dużą wagę do tego, co się wydarzy po śmierci.
• Augustynizm - doktryna filozoficzna zakładająca m.in.: Bóg jest głównym problemem teologii i filozofii; Uznanie wyższości Boga nad stworzeniem, duszy nad ciałem, woli nad rozumem i łaski nad naturą.
• Franciszkanizm - ruch filozoficzno-religijny, którego podstawą była radosna wiara, płynąca z miłości do Boga i wszelkiego stworzenia, oparta na zasadzie ubóstwa, miłosierdzia, braterstwa i niesienia pomocy potrzebującym.
• Teocentryzm - pogląd uznający Boga za przyczynę i cel istnienia wszystkich bytów.
• Tomizm - system filozoficzny oparty na poglądach Św. Tomasza z Akwinu, według którego prawda, dobro i piękno to powszechne atrybuty bytu. Zło oznacza brak dobra i nie ma swej substancji. Celem człowieka jest poznanie najwyższego dobra, czyli oglądanie Boga.

Główni przedstawiciele

Dante Alighieri, Franciszek Villon, Gall Anonim, Jan Długosz, Św. Augustyn, Św. Franciszek z Asyżu, Św. Tomasz z Akwinu, Wincenty Kadłubek.

Epoka i czas jej trwania

Renesans (Odrodzenie)

XV/XVI- koniec XVI w.

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-Andrzej Frycz-Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej”,

-Francesco Petrarca „Sonety do Laury”,

-Fransois Villon „Wielki testament”,

 -Giovanni Boccaccio „Dekameron”,

-Jan Kochanowski „Odprawa posłów greckich”,

-Łukasz Górnicki „Dworzanin polski”,

-Mikołaj Rej „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem”, „Żywot człowieka poczciwego”,

-Piotr Skarga „Kazania sejmowe”,

-William Szekspir „Hamlet”, „Makbet” (często dzieła te zaliczano do Baroku), „Romeo i Julia”.  

Cechy epoki

• Rozkwit malarstwa, architektury, sztuki kulinarnej i literatury.
• Powstanie pierwszego kodeksu sztuk zakazanych.
• Zainteresowanie człowiekiem i jego sprawami. Człowiek Renesansu to osoba wszechstronnie uzdolniona.
• Powstanie pierwszego w Europie towarzystwa literackiego „Nadwiślańskiego Bractwa Literackiego”.
• Rozwój literatury sowizdrzalskiej, tworzonej  przez ludzi spoza społeczeństwa feudalnego, krytycznie nastawionych do panującego porządku.
• Akademia Krakowska stała się jednym z ważniejszych ośrodków naukowych w Europie.
• Humanizm - nurt filozoficzny lub światopogląd, który opiera się na racjonalnym myśleniu wyrażającym się w trosce o godność, potrzeby, szczęście i swobodny rozwój człowieka w jego środowiskach (społecznym i naturalnym).
• Reformacja -  ruch religijno-polityczno-społeczny zainicjowany  przez Marcina Lutra, mający na celu odnowę chrześcijaństwa.

Główni przedstawiciele

Andrzej Frycz-Modrzewski, Francesko Petrarka, Fransois Villon, Giovanni Boccaccio, Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Mikołaj Sęp-Szarzyński, Piotr Skarga, William Szekspir.

Epoka i czas jej trwania

Barok

XVI/XVII w. - koniec XVII/połowa XVIII w. (Polska XVII w. - połowa XVIII w.)

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-Jan Chryzostom Pasek „Pamiętniki”,

-Jan Sobieski „Listy”,

-John Milton „Raj utracony”,

-Miguel Cervantes „Don Kichot”

-Molier „Świętoszek”,

-Pierre Corneille „Cyd”,

-Stanisław Konarski „O skutecznym rad sposobie”.

Cechy epoki

• U podstaw literatury leżała głęboka religijność i egzystencjalny niepokój.  
• Powstawały liczne pamiętniki i diariusze będące cennymi źródłami wiedzy dla historyków.
• Konceptyzm - nurt literacki, który charakteryzował się stosowaniem niezwykłych skojarzeń i zaskakujących puent.
• Kontrreformacja - prąd w Kościele katolickim zwalczający reformację, by odbudować własną potęgę oraz jego polityczne, gospodarcze i kulturalne wpływy. Jej cel to: dążenie do reformy wewnątrz Kościoła poprzez pogłębienie życia religijnego, wzmożenie dyscypliny, eliminację największych nadużyć kleru.
• Marinizm - styl poetycki charakteryzujący się efektowną formą utworu, nadużyciem metafor, a także różnych chwytów stylistycznych, np. anafor, paradoksów. Główne cele tej poezji to zaskoczyć, zaszokować odbiorcę tematem lub formą.
• Mistycyzm to prąd religijno-filozoficzny uznający możliwość pozazmysłowego, bezpośredniego kontaktu ze Stwórcą.
• Sarmatyzm -  ideologia, która opierała się na przekonaniu, że szlachta polska bierze swój rodowód od Sarmatów, czyli starożytnego ludu zamieszkującego początkowo tereny między Dolną Wołgą a Donem. Po Sarmatach szlachta odziedziczyła męstwo, ogromną odwagę, poszanowanie wolności, gościnność, dobroduszność.

Główni przedstawiciele

Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Jan Chryzostom Pasek, Molier, Pierre Corneille, Szymon Szymonowic, Wacław Potocki, Wespazjan Kochowski, Zbigniew Morsztyn.

Epoka i czas jej trwania

Oświecenie

koniec XVII w. - ostatnie ćwierćwiecze XVIII w. (Polska 1764 - 1822)

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-Daniel Defoe „Robinson Crusoe”,

-Denis Diderot „Kubuś Fatalista i jego pan”,

-Franciszek Zabłocki „Fircyk w zalotach”,

-Ignacy Krasicki „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”,  „Monachomachia”, „Myszeis”, 

-Jean Jacques Rousseau  „Nowa Heloiza”,

-Jonathan Swift „Podróże Guliwera”,

-Józef Wybicki „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”, 

-Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót posła”,

-Stanisław Staszic „Przestrogi dla Polski”,

-Wojciech Bogusławski „Krakowiacy i Górale”,

-Wolter „Kandyd”.

Cechy epoki

• Rozwój literatury naukowej.
• Rozkwit powiastek filozoficznych np. Denis Diderot „Kubuś Fatalista i jego pan”.
• Okres działania francuskich encyklopedystów.
• Rozkwit idei: liberalizm, racjonalizm, wolność myśli, hasło „sapere aude” (Odważ się być mądry, myśl!).
• Dualistyczny system Kartezjusza - dusza i ciało to dwie odrębne substancje o zasadniczo różnych naturach. Ciało w przeciwieństwie do duszy jest pozbawione świadomości.
• „Cogito ergo sum” - poznanie świata jest możliwe dzięki rozumowi (Kartezjusz).
• Rozwój ateizmu (pogląd, że Bóg nie istnieje) i deizmu (pogląd, że rolą Boga jest tylko stworzenie świata).
• John Locke głosił, że umysł ludzki to „tabula rasa” (czysta tablica), wszelka wiedza jest dostępna dzięki zmysłom i doświadczeniu (początek empiryzmu i sensualizmu).
• Immanuel Kant akcentował w swojej filozofii krytyczne podejście do świata oraz nauki. 
• Początki sentymentalizmu - kierunek umysłowy i literacki stworzony przez Jean-Jacques Rousseau, który zakładał, że człowiek jest dzieckiem natury i powinien kierować się głosem serca, a nie rozumem.
• Klasycyzm - nurt literatury oświecenia cechujący się m.in. zaakcentowaniem funkcji dydaktycznej dzieł, zachowaniem harmonii i umiaru.
• Rokoko - styl w sztuce europejskiej, charakteryzujący się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją oraz motywami egzotycznymi.

Główni przedstawiciele

Adam Naruszewicz, Daniel Defoe,  Denis Diderot, Franciszek Karpiński Franciszek Zabłocki, Hugo Kołłątaj, Ignacy Krasiński, Jean-Jacques Rousseau, Józef Wybicki, Julian Ursyn Niemcewicz,  Stanisław Staszic, Wolter.

Epoka i czas jej trwania

Romantyzm

druga połowa XVIII w. - połowa XIX w. (Polska 1822 - 1863)

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-Adam Mickiewicz „Ballady i romanse”, „Pan Tadeusz”, „Dziady”, „Grażyna”, „Konrad Wallenrod”,

-Antoni Malczewski „Maria”,

-Cyprian Kamil Norwid „Promethidion”,

-George Byron „Giaur”,

-Johann Wolfgang von Goethe „Cierpienia młodego Wertera”, „Faust”,

-Juliusz Słowacki „Kordian”, „Beniowski”,

-Seweryn Goszczyński „Zamek kaniowski”,

-Zygmunt Krasiński „Nie-boska komedia”.

Cechy epoki

• Fascynacja  wiarą, uczuciami, wrażliwością duszy, intuicją.
• Teoretyczne refleksje nad historią oraz nad dziejowymi uwarunkowaniami ludzkiej egzystencji.
• Zainteresowanie filozofią G. W. Hegla, który głosił, że świat jest dialektyczny, wyłaniający się z przeciwieństw.
• Głoszenie haseł wolności oraz braterstwa.
•   Podkreślanie indywidualizmu.
•  Byronizm - postawa życiowa, której podstawy stworzył George Byron. Jej cechy to: bunt jednostki wobec otaczającej rzeczywiści, skłócenie ze światem oraz niezgoda z samym sobą, tajemniczość, gwałtowność, pochopność, osamotnienie, wyobcowanie.
• Gotycyzm - zespół tendencji, które odwołują się do przeszłości, głównie do historii średniowiecznej.
• Idealizm - pogląd, według którego świat dostępny ludzkim zmysłom nie stanowi całości rzeczywistości, bo oprócz tego wymiaru istnieją wieczne i niezmienne byty niematerialne. Są one dostępne człowiekowi poprzez rozumowanie.
• Intuicjonizm - kierunek w teorii poznania według którego kluczowym lub jedynie wartościowym sposobem poznania może być tylko intuicja.
•  Irracjonalizm - pogląd filozoficzny zakładający, iż rzeczywistości  nie da się poznać za pomocą rozumu i dlatego przypisywano najwyższą wartość pozarozumowym środkom poznawczym.
• Ludowość - zainteresowanie kulturą ludową, czerpanie z obecnych w niej motywów.
• Mesjanizm to wiara w pojawienie się Mesjasza, który uratuje świat.
• Mistycyzm - postawa zakładająca możliwość duchowego kontaktu z bóstwem za pośrednictwem sił pozaziemskich.
• Orientalizm oznacza fascynację kulturą i dorobkiem cywilizacyjnym Wschodu, np. Chin, Indii.
• Prometeizm to postawa etyczna dla której wzorem moralnym jest nieprzymuszone podporządkowanie działań jednostki dobru większych grup społecznych lub nawet całej ludzkości.
• Symbolizm to kierunek w poezji i sztukach plastycznych, który zakładał, że świat poznawany zmysłami (materialny) jest złudą skrywającą prawdziwy, idealny świat, którego za pomocą rozumu i zmysłów nie da się rozszyfrować.

Główni przedstawiciele

Adam Mickiewicz, Aleksander Dumas,  Aleksander Fredro, Aleksander Puszkin, Antoni Malczewski, Cyprian Kamil Norwid, George Byron, Honoriusz Balzac, Jacob i Wilhelm Grimm, Józef Ignacy Kraszewski, Juliusz Słowacki, Walter Scott,  Zygmunt Krasiński.

Epoka i czas jej trwania

Pozytywizm

połowa XIX w. - lata 90 XIX w. (Polska 1863 - 1890)

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-Aleksander Dumas „Trzej muszkieterowie”,

-Bolesław Prus „Lalka”,

-Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem”, „Marta”, „Meir Ezofowicz”,

-Emil Zola „Nana”,

-Fiodor Dostojewski „Zbrodnia i kara”,

-Gustave Flaubert „Pani Bovary”,

-Henryk Sienkiewicz „Potop”, „Quo vadis”, „Szkice węglem”,

-Honore Balzac „Komedia ludzka”,

-Maria Konopnicka „Mendel Gdański”,

-Mikołaj Gogol „Martwe dusze”,

-Stendhal - „Czerwone i czarne”.

Cechy epoki

• Głoszenie haseł propagujących wiarę w postęp nauki, pracy u podstaw i pracy organicznej.
•  Rozwój teorii społecznych.
• Dynamiczny rozwój publicystyki.
• Podejmowanie przez twórców literatury problemów społecznych, pytań o naturę ludzką.
• Rozwój myśli filozoficznej Kierkegaarda Sørena Aabye. Filozof ten był przeciwnikiem racjonalistycznego systemu Hegla i romantycznego panteizmu. Opowiadał się za subiektywizmem - stał na stanowisku, że refleksja filozoficzna nie może się posługiwać abstrakcyjnymi pojęciami ogólnymi, ale powinna brać za podstawę konkretne, jednostkowe doświadczenie ludzkie.
• Ewolucjonizm - pogląd filozoficzny zgodnie z którym rzeczywistość i jej stan obecny mogą być wyjaśnione tylko jako rezultat rozwoju (ewolucji), któremu podlegają przedmioty i zjawiska.
• Naturalizm - kierunek w literaturze i sztuce, którego głównym założeniem było wierne rejestrowanie zjawisk życia, bez ich oceniania i selekcjonowania.
• Organicyzm to pogląd filozoficzny, według którego cała natura bądź jej
  dziedziny stanowią odrębne struktury organiczne, których nie da się sprowadzić do sumy ich składników i podlegające swoistym prawom na wzór żywego organizmu.
• Realizm - skupienie się na wiernym odzwierciedleniu rzeczywistości.
• Scjentyzm - pogląd filozoficzny głoszący, iż uzyskanie prawdziwych informacji o rzeczywistości jest możliwe dzięki poznaniu naukowemu.
• Utylitaryzm - doktryna filozoficzna głosząca, iż to, co jest pożyteczne, jest dobre, a miarą słuszności postępowania jest użyteczność jego skutków.

Główni przedstawiciele

Adam Asnyk, Bolesław Prus, Edgar Allan Poe, Eliza Orzeszkowa, Emil Zola, Fiodor Dostojewski,  Henryk Sienkiewicz, Honore Balzac Lew Tołstoj,  Maria Konopnicka, Mikołaj Gogol, Stendhal, Wiktor Hugo.

Epoka i czas jej trwania

Młoda Polska

ostatnie dekady XIX w. - 1918 r. (Polska 1891 - 1918)

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-Antoni Czechow „Trzy siostry”,

-Gabriela Zapolska „Moralność Pani Dulskiej”,

-Henryk Ibsen „Dzika Kaczka”,

-Joseph Conrad „Jądro ciemności”, „Lord Jim”,

-Lew Tołstoj „Anna Karenina”,

-Stanisław Wyspiański „Wesele”, „Wyzwolenie”,

-Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni”, „Popioły”,

-Władysław Stanisław Reymont „Chłopi”, „Dzieje grzechu”.

Cechy epoki

• Odrzucenie racjonalistycznej filozofii pozytywizmu.
• W literaturze obserwuje się tendencje realistyczno-naturalistyczne, a także symboliczne i wizyjne.
• Nowatorskie wykorzystywanie motywów ludowych, np.”Wesele” S. Wyspiańskiego.
• Dekadentyzm - ruch artystyczny oraz światopogląd, który opierał się na przekonaniu o upadku kultury i jej tradycji z powodu rozwoju cywilizacji. Totalna niechęć do istnienia, działania, wyczerpanie ideologii.
• Ekspresjoniści zachęcali do wyrażania uczuć, uzewnętrzniania ich.
• Przedstawiciele symbolizmu głosili, że skoro świata ducha nie można przedstawić w realistyczny sposób, to należy go zaprezentować za pomocą symbolu.
• Bergsonizm - koncepcja filozoficzna krytykująca wartość poznania intelektualnego, a wywyższająca znaczenie intuicji.
• Powstawanie poezji o charakterze nastrojowym, która ukazuje świat przez pryzmat wrażliwości jednostki, która nie musi precyzować swych poglądów na świat, może pozostać intelektualnie bierna i przeżywać nieokreślone doznania (impresjonizm).
• Neoromantyzm - kierunek artystyczny nawiązujący do estetyki i twórczości epoki romantyzmu.
• Parnasizm podkreślał znaczenie sztuki i nadawał jej ogromne znaczenie. Sztuka miała powstawać dla samej sztuki i nie wypełniała innych funkcji.
• Secesja - kierunek w sztukach plastycznych odnoszący się przede wszystkim do dekoracji wnętrz, np. korzystanie z ornamentów roślinnych.

Główni przedstawiciele

Antoni Czechow, Artur Rimbaud, Henryk Ibsen,  Jan Kasprowicz, Gabriela Zapolska, Joseph Conrad, Kazimierz Przerwa-Tetmajer,  Leopold Staff, Lew Tołstoj,  Oskar Wilde, Stanisław Przybyszewski,  Stanisław Wyspiański, Władysław Stanisław Reymont.

Epoka i czas jej trwania

Dwudziestolecie Międzywojenne

1918 - 1939 r.

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-Bruno Schulz „Sklepy cynamonowe”,

-Franz Kafka „Proces”,

-James Joyce „Ulisses”,

-Marcel Proust „W poszukiwaniu straconego czasu”,

-Maria Dąbrowska „Noce i dnie”,

-Michaił Bułhakow „Mistrz i Małgorzata”,

-Witold Gombrowicz „Ferdydurke”,

-Zofia Nałkowska „Granica”.

Cechy epoki

• Kult miasta, masy, człowieka robotnika, ludzie do władzy.
• Działające grupy poetyckie: Skamander, Futuryści, Awangarda Krakowska, Druga Awangarda, Kwadryga, Żagary.
• Symultanizm w prozie - zabieg równoczesnego przedstawienia akcji w wielu miejscach (równoczesność wątków).
• Rozwój powieści parabolicznej, w której przedstawione postacie i wydarzenia nie są istotne ze względu na swoje właściwości jednostkowe, ale obrazują pewne uniwersalne prawdy dotyczące egzystencji ludzkiej, świata albo historii, np. „Proces” F. Kafki.
•  Introspekcja - zagłębianie się w analizę stanów psychicznych, wnętrza postaci i jej przemyśleń.
• Awangardziści - grupa poetycka skupiająca racjonalistów, wielbicieli techniki i maszyn, przeciwstawiających się naturze, spontaniczności. „Nowa poezja” gwarantuje poecie wolność, może stosować eksperymenty, szokować, prowokować. Poezja ma być aktem twórczym i powołać do istnienia nową rzeczywistość, stwarzać rzeczy nieistniejące.
• Behawioryzm - tendencja w literaturze przedstawiająca postać tylko w jego zewnętrznych reakcjach i rezygnująca z analizy psychologicznej.
• Dadaizm - międzynarodowy ruch artystyczno-literacki, którego kluczowymi hasłami było: zerwanie z wszelką tradycją, dowolność wyrazu artystycznego, swoboda twórcza.
• Freudyzm - teoria psychologiczna zakładająca, że popęd seksualny wyznacza wszelkie poczynania człowieka
• Futuryzm - awangardowy kierunek w kulturze, którego założeniem było zorientowanie na przyszłość, odrzucenie tradycji i przeszłości.
• Katastrofizm - dekadencka postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie cywilizacji i świata.
• Nadrealizm (surrealizm) - kierunek w sztuce obejmujący wszystko to, co oderwane od rzeczywistości. Utwory na pograniczu jawy i snu, będące potokiem obrazów, gier, skojarzeń.
• Nowe tendencje w sztuce: abstrakcjonizm (odejście od naśladowania rzeczywistości np. plamy, figury, które nie przystają do prawdziwych rzeczy i kształtów), kubizm (opiera się na specyficznym podejściu do bryły geometrycznej. Polega na podzieleniu figury na luźno zestawione komponenty i rezygnacji z perspektywy), ekspresjonizm (kierunek wyrażający uczucia artysty za wszelką cenę, stąd odwoływanie się do instynktu, spontaniczności, emocji), kolaż (połączenie różnych technik).

Główni przedstawiciele

Bolesław Leśmian, Bruno Schulz, Franz Kafka, James Joyce, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz,  Julian Przyboś,  Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Konstanty Ildefons Gałczyński, Maria Dąbrowska, Michaił Bułhakow, Stefan Żeromski, Witold Gombrowicz, Władysław Broniewski, Zofia Nałkowska.

Epoka i czas jej trwania

Literatura Współczesna

od 1939 r.

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła

-Albert Camus „Dżuma”, „Obcy”, „Upadek”,

 -Andrzej Szczypiorski "Początek",

-Ernest Hemingway  „Komu bije dzwon”, „Stary człowiek i morze”,

-Gustaw Herling-Grudziński  „Inny świat”,

-Hanna Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”,

-Jan Paweł II „Pamięć i tożsamość”,

-Jerome David Salinger "Buszujący w zbożu",

-Jerzy Kosiński "Malowany ptak", "Kroki",

-Joseph Heller "Paragraf 22",

-Ryszard Kapuściński "Cesarz", "Imperium",

-Sławomir Mrożek „Tango”,

-Stanisław Ignacy Witkiewicz „Szewcy”,

-Tadeusz Borowski „Pożegnanie z Marią”,

-Tadeusz Konwicki "Mała apokalipsa",

-Tomasz Mann „Doktor Faust”,

-Witold Gombrowicz „Trans Atlantyk”,

-Władimir Nabokow "Lolita".

Cechy epoki

• Ogromny wpływ na literaturę miały polityka i historia. Zadecydowały o jej oryginalności tematycznej, światopoglądowej i programowej.
• Literaturę drugiej wojny światowej można nazwać kontynuatorką dwudziestolecia międzywojennego, ponieważ pisarze tamtej epoki nadal tworzyli na emigracji i w podziemiach.
• Twórcy literatury akcentowali znaczenie tradycji, ponadczasowych wartości.
• W literaturze podkreślało się rangę człowieka i jego problemów, dążeń, słabości. Ukazywano katastroficzną wizję świata. Akcentowało się  poczucie zagrożenia wojną, strach przed kataklizmem. Twórcy literatury współczesnej ostrzegali przed systemami totalitarnymi i ideologiami, które zniewalają ludzi.
• Lingwizm - kierunek w literaturze cechujący się dominacją formy językowej nad elementami fikcji literackiej.
• Neoklasycyzm - zespół różnorodnych tendencji w literaturze, sztuce, architekturze, muzyce, których istota sprowadza się do nawiązywania do nurtu klasycystycznego, renesansu albo baroku.
• Socrealizm - sztuka propagandowa, której naczelnym celem nie są wartości artystyczne, ale umacnianie pozycji władzy.
• Turpizm - zabieg literacki polegający na wprowadzeniu do utworu elementów brzydoty, by wywołać szok estetyczny.

Główni przedstawiciele

Albert Camus, Andrzej Szczypiorski,  Czesław Miłosz, Edward Stachura, Ernest Hemingway, Gustaw Herling-Grudziński, Hanna Krall, Jan Twardowski,  Jean Paul Sartre, Jerzy Kosiński, Konstanty Ildefons-Gałczyński,  Krzysztof Kamil Baczyński, Miron Białoszewski, Olga Tokarczuk, Ryszard Kapuściński, Sławomir Mrożek, Stanisław Barańczak,  Stanisław Grochowiak, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Tadeusz Borowski, Tadeusz Konwicki, Tadeusz Różewicz, Witold Gombrowicz, Władimir Nabokow,  Zbigniew Herbert.